Duitsland kent een brede herdenkingscultuur waarin wordt stilgestaan bij perioden van onderdrukking, oorlog, dictatuur en democratische vernieuwing. Deze dagen spelen een belangrijke rol in de Duitse herinneringspolitiek. Ze dienen als waarschuwing, als moment van reflectie en als uitnodiging om opnieuw het gesprek aan te gaan over vrijheid en democratie.
Onderstaand overzicht biedt een compleet en chronologisch georganiseerde lijst van de belangrijkste herdenkingsdagen in Duitsland, met hun achtergrond, betekenis en actuele invulling.
27 januari – Holocaustherdenking (Gedenktag für die Opfer des Nationalsozialismus)
Op 27 januari 1945 werd concentratiekamp Auschwitz bevrijd. Sinds 1996 is deze datum de officiële Duitse herinneringsdag voor de slachtoffers van het nationaalsocialisme.
In Duitsland worden toespraken gehouden, kransen gelegd en vinden lezingen, open gesprekken en schoolprojecten plaats. De Bondsdag houdt jaarlijks een herdenkingsbijeenkomst met sprekers van internationale betekenis, waaronder overlevenden.
8 mei – Herdenking van de Bevrijding (Tag der Befreiung)
8 mei 1945 markeert het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. In Berlijn en Mecklenburg-Voorpommern heeft deze dag speciale status.
De datum wordt gebruikt voor evenementen rond democratie, mensenrechten en de gevaren van extremisme. Musea organiseren thematische rondleidingen en herdenkingsdiensten.
17 juni – Herdenking van de opstand van 1953 (Tag des Volksaufstandes in der DDR)
Op 17 juni 1953 kwamen burgers in de DDR massaal in opstand tegen de communistische regering. De opstand werd neergeslagen door Sovjettroepen.
Tot de Duitse hereniging was 17 juni in West-Duitsland zelfs een nationale feestdag. Tegenwoordig wordt deze datum gebruikt voor educatieve activiteiten over dictatuur, burgerrechten en weerstand tegen onderdrukking.
23 mei – Dag van de Grondwet (Verfassungstag)
Op 23 mei 1949 trad de Duitse grondwet in werking.
Op scholen, universiteiten en in parlementen wordt op deze dag stilgestaan bij democratie, rechtsstaat, vrijheid van meningsuiting en politieke betrokkenheid. De dag krijgt steeds meer zichtbaarheid door discussies over de bescherming van democratische waarden.
9 mei – Europadag
Op Europadag wordt de oprichting van wat later de Europese Unie werd herdacht.
In Duitsland heeft deze dag een educatieve insteek: scholen, politieke instellingen en maatschappelijke organisaties organiseren activiteiten rond samenwerking, democratie en eenheid in Europa.
Tweede zondag voor de eerste advent – Volkstrauertag
Volkstrauertag is een nationale dag van rouw voor oorlogsslachtoffers, maar ook voor slachtoffers van geweld, terreur en dictaturen wereldwijd.
In de Bondsdag spreekt de bondspresident ieder jaar een herdenkingsrede uit. In steden en dorpen leggen burgemeesters, veteranenorganisaties en burgers kransen bij oorlogsmonumenten.
De dag heeft een ingetogen karakter, met nadruk op vrede en verzoening.
9 november – Schicksalstag
De datum 9 november wordt in Duitsland aangeduid als Schicksalstag omdat meerdere bepalende gebeurtenissen in de Duitse geschiedenis op deze dag plaatsvonden:
-
1918 – Einde van de monarchie en uitroeping van de republiek
-
1923 – De mislukte Bierkellerputsch van Hitler
-
1938 – De Pogromnacht (Kristallnacht)
-
1989 – De val van de Berlijnse Muur
Door deze combinatie is 9 november een dag van rouw, herinnering én viering van vrijheid en democratie.
9 november – Herdenking van de Pogromnacht (Kristallnacht)
Op 9 november 1938 vonden in nazi-Duitsland georganiseerde aanvallen plaats op Joodse burgers, winkels en gebedshuizen.
Door het hele land worden kransen gelegd, namen van slachtoffers voorgelezen, en vinden toespraken en kleinschalige bijeenkomsten plaats bij monumenten. Joodse gemeenschappen organiseren open gesprekken en ontmoetingsmomenten.
9 november – Mauerfall-herdenking (apart herdacht)
In veel steden, vooral in Berlijn, wordt de val van de Muur afzonderlijk gevierd.
De stad organiseert een week vol kunst, debatten, filmvertoningen en rondleidingen langs historische plekken die verbonden zijn met de Muur.
Langs de voormalige grenslijn worden vaak lichtinstallaties of openlucht-exposities geplaatst.
3 oktober – Dag van de Duitse Eenheid (Tag der Deutschen Einheit)
Op 3 oktober 1990 werd de Duitse hereniging officieel voltooid.
De dag draait om vrijheid, democratie en het einde van de Duitse deling. De centrale viering vindt elk jaar plaats in een andere deelstaat, met een staatsceremonie, concerten, open dagen en lokale activiteiten.
Waarom deze herdenkingsdagen belangrijk zijn
Duitsland kent een sterke herinneringscultuur. Door gebeurtenissen uit het verleden steeds opnieuw in de context van het heden te plaatsen, wil het land bijdragen aan bewustwording, maatschappelijke betrokkenheid en het bestrijden van antisemitisme, racisme en extremisme.
Voor lezers en bezoekers bieden deze dagen een waardevol inzicht in de manier waarop Duitsland zich verhoudt tot zijn geschiedenis – en welke lessen het land vandaag de dag blijft trekken.