Het hoogste bestuursorgaan van Duitsland, het Federale Administratieve Hof (Bundesverwaltungsgericht) in Leipzig, heeft een baanbrekende uitspraak gedaan over de publieke omroep. Voor het eerst mogen rechters onderzoeken of ARD, ZDF en Deutschlandradio voldoende meningsdiversiteit bieden. Tot nu toe controleerden de omroepen dat zelf via hun eigen raden van toezicht, de zogenaamde Rundfunkräte (programmaraad).
De uitspraak kan grote gevolgen hebben voor toekomstige rechtszaken tegen het kijk- en luistergeld, oftewel de omroepbijdrage die iedere Duitse burger verplicht moet betalen.
Vrouw uit Beieren weigert omroepbijdrage te betalen
Aanleiding voor het arrest was een zaak van een vrouw uit Beieren die weigerde haar omroepbijdrage te betalen. Ze vond dat de publieke zenders te eenzijdig berichtten en daarmee hun wettelijke opdracht niet nakwamen. In eerdere instanties verloor ze de zaak: de rechters vonden dat het enkele bestaan van de publieke omroep de bijdrage al rechtvaardigt.
Het Federale Administratieve Hof ziet dat anders. Volgens de rechters is de bijdrage alleen grondwettelijk als de publieke omroep daadwerkelijk bijdraagt aan een pluriform medialandschap. Sinds een uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof (Bundesverfassungsgericht) in 2018 geldt namelijk het principe van evenredigheid tussen bijdrageplicht en programmatische kwaliteit. Met andere woorden: het kijk- en luistergeld is alleen gerechtvaardigd als het aanbod ook werkelijk divers is.
Hoge drempel voor succesvolle klachten
Toch zijn de eisen voor een succesvolle klacht buitengewoon streng. Alleen als er over een periode van minstens twee jaar duidelijke en herhaalde tekortkomingen in de berichtgeving worden aangetoond, mag een rechtbank ingrijpen. De klager moet zulke tekortkomingen bovendien onderbouwen met wetenschappelijke analyses of mediastudies.
Zelfs dan blijft het moeilijk, want de publieke zenders genieten programmavrijheid – een grondrecht dat in artikel 5 van de Duitse Grondwet is vastgelegd. Volledige evenwichtigheid in de berichtgeving is volgens de rechters bovendien nooit exact te meten, maar slechts benaderend haalbaar.
De zaak is nu terugverwezen naar het Beierse Administratieve Hof (Bayerischer Verwaltungsgerichtshof). Toch achten de rechters in Leipzig het “zeer twijfelachtig” dat de vrouw uiteindelijk succes zal hebben of dat de zaak opnieuw bij het Constitutionele Hof belandt.
Nieuwe stap in controle op publieke omroep
De uitspraak markeert een verschuiving in de controle op de Duitse publieke omroep. Waar tot nu toe alleen de interne raden toezicht hielden, kunnen nu ook rechters nagaan of de publieke zenders hun democratische opdracht tot diversiteit en balans nakomen. Daarmee ontstaat voor het eerst een juridische route om de journalistieke kwaliteit van de publieke omroep te laten toetsen – zij het onder zeer strikte voorwaarden.
