De Duitse krant Tagesspiegel wijdde een uitgebreide recensie aan de roman Gunzenhausen van de Belgische schrijver en journalist Piet de Moor. In deze roman voert De Moor de Amerikaanse auteur J.D. Salinger (1919-2010) op als verteller van zijn eigen verhaal, waardoor het boek de vorm krijgt van een fictieve autobiografie.
Salinger tussen feit en fictie
Salinger werd in 1951 wereldberoemd met The Catcher in the Rye, een roman die generaties lezers wist te raken. Maar na het succes trok de schrijver zich terug en koos hij voor een leven in de luwte, zonder interviews of publicaties. Zijn mysterie bleef voer voor speculatie, en dat is precies waar De Moor op voortbouwt.
De roman Gunzenhausen is opgebouwd uit drie delen. Het langste deel speelt zich af in 1945 in de gelijknamige Beierse stad, waar Salinger als officier van de Amerikaanse spionageafdeling de politieke achtergrond van de Duitse burgers onderzoekt. In een kort intermezzo volgen we hem op de terugreis naar New York, terwijl sombere gedachten hem vergezellen. In het derde deel, op 10 januari 2010, kort voor zijn dood, blikt Salinger terug op zijn leven en de periode in Duitsland.
Hoewel De Moor een fictief portret van Salinger schetst, is zijn roman stevig onderbouwd met een uitgebreide bibliografie. De recensent van de Tagesspiegel prijst deze aanpak en wijst op de spanning tussen feit en fictie die in elke biografie speelt: zonder feiten blijft een verhaal leeg, maar zonder verbeelding komt het niet tot leven.
Joodse identiteit als drijfveer?
Wat Gunzenhausen bijzonder maakt, is dat De Moor een nieuwe laag toevoegt aan Salingers motieven. In de roman krijgt zijn Joodse identiteit meer nadruk dan in de meeste andere Salinger-biografieën. Salingers vader was Joods, zijn moeder een katholiek van Ierse afkomst. In zijn verhalen duikt dit patroon op: zo hebben de kinderen van de fictieve familie Glass, die in verschillende van Salingers korte verhalen voorkomen, ook een Joodse vader en een Iers-katholieke moeder.
In de roman wordt deze Joodse achtergrond belangrijker gemaakt dan doorgaans het geval is in Salingers biografieën. De Moor laat Salinger in Gunzenhausen gedreven worden door een Joods ressentiment tegen de Duitsers. Als officier in de Amerikaanse bezettingszone verhoort hij voormalige nazi’s met een innerlijke woede die zijn gedrag stuurt. Dit sluit aan bij het historische beeld van Salinger als een man die wrok koesterde tegen de wereld, een thema dat ook terugkomt in het personage Holden Caulfield, de hoofdpersoon uit The Catcher in the Rye.
Kafka: een vergelijking van de recensent
In de recensie trekt de Tagesspiegel-recensent zelfs een parallel tussen J.D. Salinger en Franz Kafka. Net als Kafka zou Salinger zijn persoonlijke leven hebben opgeofferd aan zijn literaire roeping. In Gunzenhausen staat de uitspraak:
„Die Frauen von vor 1946 gehören zu meinem echten Leben, alles andere war Zierrat oder Fürsorge.“
Volgens de recensent doet deze rigide scheiding tussen “echte” en latere relaties denken aan Kafka’s verbroken verlovingen, omdat hij geen huwelijk toeliet dat zijn schrijverschap in de weg kon staan. Belangrijk om te benadrukken is dat deze vergelijking niet expliciet door De Moor wordt gemaakt, maar een interpretatie is van de recensent.
De fascinatie voor Salingers stilte
Een ander belangrijk thema in Gunzenhausen is Salingers lange zwijgen na zijn succesvolle schrijverscarrière. Wat was de reden voor deze teruggetrokkenheid? In de roman wordt gesuggereerd dat een diepe, verborgen pijn eraan ten grondslag lag. Dit komt naar voren wanneer Salinger zich op de boot naar Amerika verliest in duistere gedachten. Ook speelt de herinnering aan een Joods meisje, Leah, een grote rol. Zij woonde in Wenen, waar Salinger haar had leren kennen voor de oorlog. Na 1945 vond hij haar nooit meer terug – een tragisch lot dat door De Moor op indringende wijze wordt beschreven.
De vraag blijft echter: was het werkelijk zo? De Moor vult de leemtes in met fictie, maar blijft trouw aan het mysterie rond Salinger. En juist dat maakt Gunzenhausen volgens de Tagesspiegel zo intrigerend.
De volledige recensie in Tagesspiegel is hier te vinden: Der heimliche Jude: Piet de Moors Roman über das Rätsel J.D. Salinger
