Door Allard van Gent (Berlijn)
Vandaag wordt om 13 uur de winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur 2025 bekendgemaakt. Volgend jaar zal op dezelfde datum wederom een winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur bekend worden gemaakt. In 2026 kun je een bruggetje maken naar Wislawa Szymborska. Zij mocht precies dertig jaar eerder de prijs in ontvangst mocht nemen. Maar waarom een jaar wachten? Ik wil het bruggetje nu al maken, omdat Szymborska in haar rede iets zei dat actueler is dan ooit.
De dichter en de wereld – zo luidde de toespraak, die terug te lezen is de verzamelbundel Eind en begin. Szymborska schrijft over de betekenis van het woord ‘dichter’ – of ‘schrijver’ in het algemeen – en over de lading van dat woord in de maatschappij. Dat is echter niet de reden waarom ik 29 jaar na dato een bruggetje wil maken.
Pas als ze het heeft over ‚de vreemde geestestoestand die men gewoonlijk inspiratie noemt‘, wordt het interessant. Ze schrijft dat inspiratie niet het voorrecht is van dichters of kunstenaars alleen.
„Er is altijd een bepaalde groep mensen geweest, die de inspiratie van tijd tot tijd aanvliegt. Namelijk allen die bewust voor hun werk kiezen en het met liefde en fantasie verrichten. Inspiratie kan in het beroep van arts, pedagoog, tuinman en in nog honderd andere voorkomen. Hun werk is een permanent avontuur, wanneer het lukt om er steeds weer nieuwe uitdagingen in te ontdekken.“
Nu heb ik de reden voor het bruggetje bijna bereikt. Szymborska zegt dat bij de eerdergenoemde groep mensen hun nieuwsgierigheid, ondanks moeilijkheden en tegenslagen, niet bekoelt. Uit elk opgelost probleem spruiten nieuwe reeksen vragen voort, schrijft ze.
“Wat inspiratie ook is, haar bron is altijd een ‘ik weet het niet’.”
Zo, nu ligt de reden voor het bruggetje binnen handbereik. De Poolse dichteres zegt verder dat er niet echt veel mensen zijn die een dergelijke bron hebben, omdat de meeste mensen werken om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien.
“Ze werken omdat ze moeten.”
Vervolgens zegt ze:
“Ze beslissen niet uit eigen aandrift wat voor werk ze doen, de omstandigheden beslissen voor hen. Werk waarvan men niet houdt, werk dat verveelt, dat alleen daarom wordt gewaardeerd omdat zelfs werken niet voor iedereen is weggelegd, is een van de zwaarste beproevingen van de mens. En het ziet er niet naar uit dat de komende eeuwen hierin verbetering zullen brengen. Ik mag daarom zeggen dat ik, hoewel ik de dichters niet het monopolie op inspiratie toeken, hen niettemin tot de weinige uitverkorenen van de Fortuin reken.”
Nu ben ik bij het bruggetje aangekomen. Szymborska zegt:
“Nu kan er bij mijn toehoorders enige twijfel rijzen. Allerlei beulen, dictators, fanatici, demagogen, die met een paar luid uitgebazuinde slagzinnen de macht uitoefenen, houden ook van hun werk en voeren het eveneens met waarachtige vindingrijkheid uit. Dat is waar, maar zij ‘weten’. Zij weten en wat ze weten, vinden ze voor eens en al voldoende. Ze willen niets méér weten, want dat zou de kracht van hun argumenten kunnen verzwakken. En elke kennis die geen nieuwe vragen oproept, wordt al gauw dode kennis, raakt de temperatuur kwijt die het leven nodig heeft. In de extreemste gevallen, die we maar al te goed uit de oude en nieuwe geschiedenis kennen, kan zulke kennis zelfs voor hele samenlevingen een dodelijk gevaar betekenen.”
Het moge duidelijk zijn waarom ik niet wilde wachten tot het dertig jaar geleden is dat Wislawa Szymborska haar toespraak bij de uitreiking van de Nobelprijs voor Literatuur in Stockholm hield.
Alle citaten zijn afkomstig uit Einde en begin. Verzamelde gedichten van Wisława Szymborska, in de vertaling van Gerard Rasch en Ad van Rijsewijk (Meulenhoff).
📺 Live meekijken:
De bekendmaking van de Nobelprijs voor Literatuur 2025 is om 12.45 uur live te volgen via YouTube (officiële livestream van The Nobel Prize):
Sie sehen gerade einen Platzhalterinhalt von Standard. Um auf den eigentlichen Inhalt zuzugreifen, klicken Sie auf den Button unten. Bitte beachten Sie, dass dabei Daten an Drittanbieter weitergegeben werden.
