Totensonntag: een stille dag van herdenken in Duitsland
In Duitsland is de laatste zondag van het kerkelijke jaar gewijd aan stilte, bezinning en herinnering. Totensonntag, door de evangelische kerk liever Ewigkeitssonntag genoemd, vormt het slotstuk van de reeks gedenkdagen in november: Allerheiligen, Allerzielen en de Volkstrauertag. Op deze dag staan veel protestanten stil bij de mensen die in het afgelopen jaar zijn overleden.
Wat is Totensonntag precies?
Totensonntag valt altijd op de laatste zondag vóór de eerste Advent. De datum ligt daardoor tussen 20 en 26 november; in 2025 is dat 23 november. De zondag ervoor is de Volkstrauertag, die in het teken staat van de slachtoffers van oorlog en geweld.
Hoewel Totensonntag geen officiële feestdag is, gelden in heel Duitsland wel strenge regels. De deelstaten beschouwen de dag als een stille feestdag, wat betekent dat luidruchtige evenementen verboden zijn. In Niedersachsen geldt dit verbod 24 uur lang, in Mecklenburg-Vorpommern vanaf 4 uur ’s ochtends, in Schleswig-Holstein tussen 6 en 20 uur en in Hamburg van 6 tot 17 uur. Daardoor blijven ook kerstmarkten dicht; veel markten openen pas in de week erna, vlak voor de Advent begint.
Oorsprong in de tijd van de Reformatie
De evangelische kerken verbinden de oorsprong van de Ewigkeitssonntag met de Reformatie. De naam Totensonntag kreeg de dag in 1816, toen koning Friedrich Wilhelm III van Pruisen besloot dat de zondag voor Advent moest worden besteed aan het herdenken van de overledenen. Het besluit volgde op de zware verliezen in de Bevrijdingsoorlogen tegen Napoleon. De traditie verspreidde zich al snel over meerdere protestantse landkerken.
Hoe Duitsers Totensonntag vandaag beleven
In veel kerken worden op Totensonntag de namen genoemd van gemeenteleden die het afgelopen jaar zijn overleden. Ook worden er speciale diensten gehouden op begraafplaatsen. Nabestaanden bezoeken de graven van hun familieleden en brengen bloemen of kransen mee, vergelijkbaar met de katholieke traditie op Allerzielen.
Tegelijk speelt troost een belangrijke rol. Het is gebruikelijk om op deze dag betekenisvolle spreuken te delen, zowel uit de Bijbel als uit seculiere bronnen. De nadruk ligt op herinnering, verbinding en de hoop op een eeuwig leven, zoals de term Ewigkeitssonntag al aanduidt.
Troostrijke spreuken om bij stil te staan
- “Leer mij dat mijn leven een doel heeft en dat ik daarvan niet kan weglopen.” (Psalm 39)
- “Leer ons te beseffen dat wij sterfelijk zijn, zodat wij wijs worden.” (Psalm 90)
- “Wie vrede heeft gesloten met de dood, kan des te intenser leven.” (Wim Wenders)
- “Juist in de rouw werd mij duidelijk wat wij voor elkaar hebben betekend. De band met degenen die wij verloren hebben, blijft.” (Marion Gräfin Dönhoff)
- “Wat iemand diep in zijn hart bezit, kan door de dood niet verloren gaan.” (Johann Wolfgang von Goethe)
- “Het mooiste wat een mens kan nalaten, is een glimlach op het gezicht van degene die aan hem denkt.” (Theodor Fontane)
- “Hoop is de regenboog boven de kolkende beek van het leven.” (Friedrich Nietzsche)
- “We laten niet de hand los van wie wij verloren zijn, maar houden hem vast in ons hart.” (anoniem)
Gedenkdagen in november
Allerheiligen (1 november): Gedenkdag van de katholieke én protestantse kerk voor heiligen en andere voorbeeldige gelovigen. Een officiële feestdag in onder meer Baden-Württemberg, Beieren, Noordrijn-Westfalen, Rijnland-Palts en het Saarland.
Allerzielen (2 november): Katholieke gedenkdag voor alle overledenen. Geen officiële of stille feestdag; openbare evenementen zijn toegestaan.
Volkstrauertag: Stille dag waarop Duitsland de slachtoffers van oorlog en geweld herdenkt. In 1919 ingevoerd door de Duitse oorlogsgrafstichting. Datum: voorlaatste zondag van het kerkelijke jaar.
Buß- und Bettag: Protestantse dag van bezinning en morele reflectie. In 1995 afgeschaft als nationale feestdag om de langdurige zorgverzekering te financieren, behalve in de deelstaat Saksen. Datum: de woensdag tussen Volkstrauertag en Totensonntag.
Totensonntag / Ewigkeitssonntag: Stille gedenkdag waarop protestanten hun overledenen herdenken. Datum: de zondag vóór de eerste Advent.