In een interview met de Tagesspiegel uitte de Nederlandse hoogleraar sociologie en migratie aan de Humboldt Universiteit én onderzoeksdirecteur aan het Wissenschaftszentrum in Berlijn (WZB) Ruud Koopmans felle kritiek op het Duitse asielbeleid en de beloftes die bondskanselier Olaf Scholz doet over migratie. Het stuk verscheen vandaag. Koopmans stelt dat Scholz met zijn woorden „de grootste omwenteling in de omgang met migratie van de afgelopen tien, twintig jaar“ claimt te hebben bewerkstelligd, zonder hier concrete daden aan te verbinden. Koopmans noemt dit een “holle en uiterst schadelijke belofte.”
Politiek beladen grenscontroles en symbolisch beleid
Koopmans, werkzaam bij het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung, legt uit dat de aangekondigde grenscontroles met buurlanden zoals Nederland en België een symbolische maatregel zijn die nauwelijks effect zal hebben. „De grenscontroles bestonden al met landen zoals Polen, Tsjechië en Oostenrijk. Dat deze nu worden uitgebreid naar andere grenzen, levert amper een bijdrage aan het indammen van irreguliere migratie en zorgt juist voor economische schade door het belemmeren van vrije handel en transport,” aldus Koopmans.
De kritiek op de grenscontroles komt volgens hem niet alleen van Duitse critici, maar ook van enkele buurlanden. „Hoewel sommige EU-lidstaten zich richten op het doorlaten van vluchtelingen zonder registratie, zouden grenscontroles als tijdelijke maatregel enkel gerechtvaardigd zijn als men ook naar structurele oplossingen kijkt,“ zegt hij.
Pleidooi voor asielprocedures in derde landen
Als een duurzame oplossing bepleit Koopmans de uitvoering van asielprocedures in veilige derde landen, waarbij migranten buiten de EU hun asielaanvragen kunnen indienen. Dit idee heeft al steun in landen zoals Oostenrijk, Denemarken en Italië, maar Duitsland heeft zich volgens hem verzet. „We zouden de ‘asiel-loterij’ kunnen beëindigen en in plaats daarvan kwetsbare families, zoals bedreigde gezinnen met kinderen, bescherming bieden. Dit zou ook het draagvlak in de samenleving vergroten,“ aldus Koopmans.
Volgens Koopmans zouden dergelijke maatregelen de acceptatie voor asielzoekers verhogen, en populistische partijen zoals de AfD minder ruimte geven om het asielbeleid als wapen in te zetten. “Het probleem met het huidige beleid is dat retoriek en daadkracht ver uit elkaar liggen, en dit voedt juist de steun voor partijen als de AfD en BSW,” verklaart Koopmans.
‚Scholz‘ beloften zullen nooit worden waargemaakt‘
Koopmans is sceptisch over de haalbaarheid van Scholz’ recente belofte om „op grote schaal“ uitzettingen te realiseren. Hij noemt deze uitspraak „pure illusie“. Volgens Koopmans maken niet-nagekomen beloftes als deze het voor populisten alleen maar makkelijker om politiek terrein te winnen. “Wie radicale maatregelen belooft in het migratiebeleid en deze vervolgens niet waarmaakt, speelt de AfD direct in de kaart,” aldus de Nederlandse onderzoeker.
De situatie in Duitse gemeenten
Koopmans wijst daarnaast op de druk die het migratiebeleid legt op Duitse gemeenten, die steeds vaker melding maken van tekortschietende opvangcapaciteiten. “Feit is dat Duitsland in de laatste drie jaar meer vluchtelingen en asielzoekers heeft opgenomen dan ooit tevoren in de naoorlogse geschiedenis. De druk op sociale voorzieningen, zoals scholen en kinderopvang, groeit,” legt Koopmans uit.
Hoewel de binnenlandse cijfers van asielaanvragen in september 2024 een daling van 54% tonen ten opzichte van het voorgaande jaar, blijft Koopmans bezorgd. Hij waarschuwt dat het huidige beleid nog altijd zou kunnen leiden tot meer dan 200.000 nieuwe asielverzoeken dit jaar, wat volgens hem niet duidt op een „ontspanning“ van de situatie.
Aantrekkingskracht van de Duitse sociale voorzieningen
Koopmans verwerpt ook het standpunt van de Duitse minister van Binnenlandse Zaken, Nancy Faeser, dat sociale voorzieningen geen „pull-factoren“ zijn. Hij stelt dat welvaartstaten in Noordwest-Europa aantrekkelijker zijn vanwege gratis gezondheidszorg en kwalitatief goede onderwijsmogelijkheden, in tegenstelling tot landen zoals Griekenland en Bulgarije. Volgens hem zijn deze factoren essentieel in het bepalen van migranten hun eindbestemming.
Samenwerking als oplossing?
Koopmans roept de Duitse coalitie en oppositiepartijen op om samen te werken en tot pragmatische oplossingen te komen. Hij waarschuwt dat het uitblijven van samenwerking en praktische maatregelen rond migratie de polarisatie in de samenleving verder aanjaagt en Duitsland onaantrekkelijk maakt voor de arbeidsmigranten die het juist zo hard nodig heeft.
Ruud Koopmans heeft met deze analyse een duidelijke boodschap afgegeven aan de Duitse politiek. Zijn boodschap: zonder daadkrachtig beleid wordt Duitsland steeds kwetsbaarder voor populistische bewegingen.