Menno ter Braak eindelijk in het Duits: Het nationaalsocialisme als rancuneleer

Negentig jaar oud essay van Nederlandse denker nu ook voor Duitse lezers beschikbaar

In 1937 schreef Menno ter Braak zijn pamflet Het nationaalsocialisme als rancuneleer. De tekst verscheen in 2019 bij uitgeverij Van Oorschot met een voorwoord van Bas Heijne. Drie jaar later bracht de Nederlandse uitgeverij Prometheus een nieuwe druk op de markt, ook voorzien van een voorwoord van Bas Heijne. Het werk verscheen in het Frans, Italiaans, Spaans, Grieks, Bulgaars, Arabisch, maar nog niet in het Duits. Daar is dit jaar verandering in gekomen. De Duitse uitgave  Nationalsozialismus als Rankünelehre verscheen dit voorjaar en wordt op 10 november officieel voorgesteld in Kleve.

Menno ter Braak

Menno ter Braak was een van de scherpzinnigste en invloedrijkste Nederlandse intellectuelen uit de eerste helft van de twintigste eeuw. De neef van de historicus Johan Huizinga (Herfsttij der Middeleeuwen) werd in 1902 geboren in Eibergen, studeerde Nederlands en geschiedenis in Amsterdam en Berlijn en promoveerde in 1928 in het Duits op een proefschrift over Otto III.

Daarna werkte hij onder meer als redacteur bij de krant Het Vaderland, waar hij vooral literaire kritieken schreef over Duitse exilliteratuur, onder andere over het werk van Döblin, Feuchtwanger, Wassermann en Konrad Merz. Ter Braak was bevriend met Klaus en Thomas Mann. Naast zijn essays publiceerde hij ook twee romans.

Enkele dagen na de bezetting van Nederland door de nationaalsocialisten pleegde Ter Braak, die al vroeg en krachtig voor het gevaar van nationaalsocialisme en fascisme had gewaarschuwd, zelfmoord. Thomas Mann schreef een aangrijpend in memoriam.

Vertaling

Het beroemde pamflet werd in 1938 al vertaald door Albert Vigoleis Thelen. Deze Duitse schrijver en vertaler was jarenlang bevriend met Nederlandse schrijvers waaronder ook Hendrik Marsman, Victor van Vriesland en Albert Helman. Het is uitermate bijzonder dat Thelens vertaling nu in 2025 eindelijk het daglicht ziet. Net als in de Nederlandse uitgave is ook de Duitse vertaling voorzien van een voorwoord door de Nederlandse schrijver Bas Heijne die in 2017 de P.C. Hooft-prijs voor zijn werk als essayist kreeg toegekend. Daarnaast is er een aanvullende beschouwing over Albert Vigoleis Thelen opgenomen van literatuurwetenschapper Jürgen Pütz.

In 2022 sprak Bas Heijne over het pamflet in het televisieprogramma Buitenhof:

Edition Memoria

Het boek werd wordt mogelijk gemaakt door het Interreg-programma Duitsland-Nederland en medegefinancierd door de Europese Unie.  het is verschenen bij uitgeverij Edition Memoria. Dit is een kleine, onafhankelijke uitgeverij die in 1995 werd opgericht door Thomas B. Schumann. Het is een éénmansuitgeverij en de enige in Duitsland die zich volledig richt op het publiceren van werken van schrijvers in ballingschap (Exilautoren). Edition Memoria levert met haar uitgaven een belangrijke bijdrage aan het levend houden van de Europese ballingschapsliteratuur.

Boekpresentatie in Kleve

Maandag 10 november 2025, 19:30 uur
Euregio-Forum, Haus Schmidthausen
Emmericher Straße 24,
47533 Kleve-Kellen
Website & toegangskaarten (gratis toegang): www.euregio.org