De Amerikaans-Poolse historica en journalist Anne Applebaum is bekroond met de prestigieuze „Friedenspreis des Deutschen Buchhandels“ tijdens een ceremonie in de Paulskerk in Frankfurt. De prijs, die sinds 1950 jaarlijks wordt uitgereikt door de Börsenverein des Deutschen Buchhandels, is bedoeld voor personen die zich inzetten voor vrede, mensenrechten en de dialoog tussen culturen. In haar dankrede pleitte Applebaum voor verdere militaire steun aan Oekraïne en waarschuwde ze voor de gevaren van een autocratisch Rusland.
Applebaums waarschuwing: Rusland en de herhaling van de geschiedenis
Applebaum wees op de ochtend van 20 februari 2014 als een cruciaal moment waarop de hoop op een democratisch Rusland instortte. Dat was de dag waarop Russische troepen illegaal de Krim bezetten. Ze beschreef dit moment als het punt waarop verleden en heden samenkwamen. Volgens haar werden plannen uit de Sovjetarchieven van stal gehaald en opnieuw gebruikt, net zoals dat gebeurde tijdens de invasie van Polen in 1944. Applebaum benadrukte dat deze methoden, zoals het gebruik van onherkenbare soldaten en voertuigen, een blauwdruk vormen voor het huidige Russische optreden.
In haar toespraak waarschuwde ze dat patronen zoals geweld tegen burgers, martelingen en ontmenselijking zich blijven herhalen. Ze betoogde dat Rusland sinds 2014 steeds verder afgleed naar een totalitaire staat en dat dit proces alleen maar is versneld. “Meer dan 116.000 Russen zijn sinds 2018 gestraft voor het uiten van hun mening,” aldus Applebaum.
Pleidooi voor Oekraïense overwinning en Duitse verantwoordelijkheid
Applebaum sprak haar bezorgdheid uit over de groeiende roep om pacifisme in het Westen en benadrukte dat deze houding, gezien de agressieve Russische dictatuur, gelijk staat aan het accepteren van de tirannie. Ze riep op tot verdere wapenleveranties aan Oekraïne en benadrukte dat Duitsland, gezien zijn geschiedenis, de verantwoordelijkheid heeft om voor vrijheid en democratie op te komen, zelfs als dat risico’s met zich meebrengt.
Applebaum zei: „Duitsers moeten begrijpen dat hun verantwoordelijkheid niet is om nooit meer oorlog te voeren, maar om op te komen voor vrijheid.“ Ze benadrukte dat het belangrijk is Oekraïne niet alleen militair, maar ook ideologisch te ondersteunen, door democratische waarden te verdedigen.
Laudatio door Irina Scherbakowa
De laudatio werd gehouden door Irina Scherbakowa, mede-oprichtster van inmiddels in Rusland verboden Russische mensenrechtenorganisatie Memorial. Ze beschreef Applebaums werk als essentieel voor het begrijpen van de hedendaagse Russische politiek en benadrukte dat haar boeken laten zien hoe de nostalgie voor het Sovjetimperium onder Poetin is uitgegroeid tot een bloederige poging om dat rijk te herstellen.
Scherbakowa prees Applebaum voor haar „nuchtere en realistische“ kijk op de Russische geschiedenis en benadrukte hoe haar werk al vroeg waarschuwde voor de gevaren van Poetins regime.
De Friedenspreis en eerdere winnaars
De Friedenspreis des Deutschen Buchhandels is een van de belangrijkste prijzen in de Duitse literaire wereld en wordt uitgereikt aan schrijvers, wetenschappers en denkers die zich inzetten voor de vrede en dialoog tussen culturen. Eerdere winnaars zijn onder meer de Turkse schrijver en Nobelprijswinnaar Orhan Pamuk, de Nigeriaanse auteur Chimamanda Ngozi Adichie en recentelijk Salman Rushdie, die in 2022 de prijs ontving.
Applebaums werk, waaronder titels als Der Gulag (2003), Der Eiserne Vorhang (2012) en Die Verlockung des Autoritären (2021), is invloedrijk gebleken in het debat over democratie, vrijheid en de dreiging van autocratische regimes. Haar recente boek, Die Achse der Autokraten (2024), belicht hoe autocratische leiders wereldwijd samenwerken om democratische systemen te ondermijnen.