De Nederlandse kunstenares Li Koelan doet dit jaar voor het eerst mee aan de Berlin Biennale for Contemporary Art 2025. In Berlijn toont zij haar werk First Life-Jacket, dat nog tot en met 14 september te zien is in het KW Institute for Contemporary Art.
In gesprek met Li Koelan, deelneemster aan de 13e Berlin Biennale for Contemporary Art
Op 13 juni opende de 13e editie van de Berlin Biennale for Contemporary Art. Dit jaar werd de tentoonstelling samengesteld door Zasha Colah met assistent-curator Valentina Viviani. Het thema: Das flüchtige Weitergeben, vrij vertaald: het vluchtige, het vergankelijke doorgeven. Het gaat over het vermogen van kunst om onder moeilijke omstandigheden te ontstaan en te overleven, met name in tijden van vervolging, militarisering en ecocide. Een van de deelnemende kunstenaars is Li Koelan met haar First Life-Jacket.
Tsuyoshi Ozawa
Li Koelan woont sinds 1999 definitief in Berlijn, maar zoals ze zelf zegt had ze sinds haar eerste bezoek in 1982 ‘immer ein Koffer in Berlin’. Het is de eerste keer dat ze deelneemt aan de Berlin Biennale. Voor een dergelijke tentoonstelling word je uitgenodigd. Ze was volledig verrast.
‘Ik kwam net terug uit Nederland en vond dat het tijd was mijn mails te bekijken. Daar trof ik een herinneringsmail van de Berlin Biennale met de vraag of ik wilde deelnemen,’ vertelt ze. ‘Ik heb natuurlijk meteen gevraagd om welk werk het ging. Dat bleek een klein werk te zijn dat hoort bij de New Nasubi Gallery van Tsuyoshi Ozawa.’
Li leerde deze Japanse kunstenaar in 1998 toevallig kennen, omdat hij vanwege een tentoonstelling in Berlijn was. Vijf jaar eerder trok Tsuyoshi veel aandacht met zijn Nasubi Gallery in Tokio. Deze bestond uit een blauw melkkastje, bevestigd aan een boomstam tegenover de Nabis Gallery, een galerie waar je veel moest betalen om je kunst te mogen tonen.
‘Dat was zijn vorm van protest tegen het steeds sterker wordende establishment in de kunstwereld. Hij vond dat dodelijk voor het wezenlijke van de kunst en wilde daaraan niet meewerken. Voor hem haalde dat de kunst compleet onderuit,’ zegt Li.
In het kastje midden in Tokio toonde Tsuyoshi wisselende exposities en hij nodigde ook andere kunstenaars uit om deel te nemen aan de ‘kleinste galerie ter wereld’.
Foxing
De ontmoeting met Tsuyoshi Ozawa was weliswaar vluchtig maar kun je niet als een vorm van foxing beschouwen. Die term komt van Zasha Colah en verwijst naar het feit dat in Berlijn de vos steeds vaker opduikt. Volgens Zasha Colah betekent foxing: iemand in verwarring brengen, iemand te sluw af zijn, iemand doorgronden nog voordat die zichzelf begrijpt. Het heeft iets speels en is noch goed noch slecht, aldus de curator.
Ze noemt de kunstenaar Htein Lin een goed voorbeeld. Hij zat lange tijd als politiek gevangene in Myanmar opgesloten. Daar gebruikte hij zijn gevangeniskleding als doek en smokkelde die via de wasserij naar buiten, naar zijn vrouw. Hij kocht bewakers om zodat schildermaterialen naar binnen kwamen. Htein Lin schilderde ook voor zijn medegevangenen – politieke gevangenen en zware criminelen in de dodencel die hem hun uniformen schonken.
‘Htein Lin deed iets illegaals, maar binnen een systeem dat zelf onrechtvaardig en crimineel is. Wat voor soort illegaliteit is dat dan eigenlijk? Je zou dit ook een meer theoretische term als conversie kunnen noemen. Het systeem zelf valt moeilijk te veranderen, maar je kunt wel het lijden dat het veroorzaakt, verminderen,’ aldus Colah.
Zij-sporen
De kennismaking met de Japanse kunstenaar leidde ertoe dat Li werd uitgenodigd deel te nemen aan de New Nasubi Gallery. Ze kreeg een kastje toegewezen en besloot daarin een klein zwemvest, een eerste ontwerp uit haar latere Life-Jackets-serie, centraal te plaatsen. De wanden vulde ze met een foto en enkele teksten.
Haar Life-Jackets op ware grootte waren twee jaar eerder, in 1996, tentoongesteld tijdens het project ‘Zij-sporen. Een nomade op de trein’ in Antwerpen, een prestigieus cultuurproject, georganiseerd door Gynaika, waarbij elf kunstenaressen uitgenodigd waren om in elf treinwagons een persoonlijk nomadisch thema vorm te geven
Het kunsttijdschrift Openbaar Kunstbezit Vlaanderen kondigde dat project destijds zo aan:
‘Zij-sporen is geen tentoonstelling over, van of met treinen en stations, maar een in situ-project waarvan de trein én het station de opgelegde contexten zijn. Jarenlang werd vrouw-zijn vereenzelvigd met binnenshuis, een vaste plaats. Vandaag is de vrouw in beweging, zoekt ze een identiteit. Met het project Zij-sporen komt kunst naar het publiek toe op een niet-alledaagse plaats. De kunsttrein houdt de belofte in van een onderlinge verrijking tussen reizigers, kunstenaars en realiteit. De beweeglijkheid van de trein wordt ook herhaald door de kunstenaressen die in meerdere stations hun werk brengen. Als culturele nomaden trekken ze de trein achterna of lopen ervoor of ernaast, soms erop.’
Kunst-Life-Jackets
‘Ik kom uit Nederland en stelde me van kinds af aan de vraag: wat moet ik doen als er iets heel verschrikkelijks gebeurt, bijvoorbeeld bij een ramp? De rampen waar ik als kind over hoorde, met uitzondering van de Tweede Wereldoorlog, waren vooral met water verbonden. Omdat een oorlog voor mij ondraaglijk én onmogelijk was om vorm te geven, koos ik bij mijn deelname aan Zij-sporen voor een scheepsramp. Ik vroeg me af: wat neem ik mee, welke noodzakelijke dingen moet ik meenemen om te overleven? Zo ontstonden zeven Life-Jackets die je ook echt kon aantrekken: small, large en medium. Op de grond in de treinwagon lag grind – dat betekent dat je geen vaste grond onder je voeten voelt en in oosterse tradities (Zen) staat grind voor water of levensloop.’
Naast de zwemvesten lagen kleine survival kits. Alle Life-Jackets hadden een kunstzinnig thema: één speelde in op de literatuur, een ander toonde De Geboorte van Venus van Botticelli, en weer een ander bevatte kleine ingesealde tekeningetjes.
Erkenning
In 1998 maakte het kastje van Li deel uit van de New Nasubi Gallery en werd onderdeel van Tsuyoshi Ozawa’s project. In 1997 kreeg Ozawa´s New Nasubi Gallery project internationaal veel aandacht. Het werd vergeleken met ambities die deden denken aan Marcel Duchamps draagbare museum La Boîte-en-valise (1936–1941).
Daarna belandde het kleine zwemvest in het archief van de galerie Asian Fine Arts Berlin, waar het decennialang bewaard bleef. Begin 2025, tijdens de laatste voorbereidingen van de 13e Berlin Biennale, ´ontdekte´ Zasha Colah dat zich in Ozawa´s ´New Nasubi Gallery` ook Milk-Boxen bevonden die in Berlijn waren ontstaan. Ze zocht acht kunstkastjes uit, die ze in de Biennale wilde tentoonstellen…en zo is het gekomen. Na afloop van de Berlin Biennale komt het Kunstwerk terug in het bezit van Li en neemt ze het mee naar haar atelier in de Berlijnse wijk Neukölln. Daar heeft ze met haar Erdemuseum een eigen ruimte om werken van zichzelf en anderen tentoon te stellen.
De in Tilburg geboren kunstenares ervaart haar deelname dit jaar als een bijzonder moment:
‘Het voelt als een vorm van erkenning, een waardering voor alles wat ik tot nu toe heb gedaan. En het allermooiste is dat het in Berlijn gebeurt, mijn lievelingsstad.’
First Life-Jacket
Tot slot nog een blik op het kunstwerk dat nu in Berlijn hangt. Op het kleine zwemvest staat Kein Mensch ist illegal en Hilfe, ich lebe. Li Koelan: ‘Ik was compleet verrast toen ik mijn kleine ontwerp terugzag. In 1996 gaf ik al dingen vorm, schreef of voorzag dingen die me later zouden begeleiden. Uiteindelijk kwam ik toch uit bij Hilfe, ich lebe! Dat houdt me nog steeds bezig. Wat het precies betekent, kan ik niet goed uitleggen. Maar het betekent in elk geval dat ik de scheepsramp en alle andere rampen tot nu toe heb overleefd. Dankzij de vele Life-Jackets die ik heb gedragen en misschien in de toekomst nog zal dragen, lukt het me niet alleen om te overleven, maar ook om te leven. Daarvoor kan ik alleen maar intens dankbaar en gelukkig zijn.’
Ook op de binnenwanden van het kunstkastje staan twee teksten die tot nadenken stemmen:
When you feel in danger
You can order me
a Life-Jacket
It will give you
full protection
When you feel safe
You can order me
a Life-Jacket
It will give you
complete happiness
De Berlin Biennale is nog te bezichtigen tot en met 14 september 2025. Het kunstwerk van Li Koelan hangt in het KW Institute for Contemporary Art in Berlin-Mitte.