De recente verkiezingen hebben Duitsland in een nieuwe politieke realiteit geplaatst. De AfD heeft haar stemmenaantal verdubbeld, de regeringscoalitie van SPD, Groenen en FDP is fors afgestraft en een nieuwe coalitie lijkt zich te vormen. Politicologe Ursula Münch analyseert in een exclusief interview met Tagesschau de oorzaken van de verschuivingen en de uitdagingen voor een mogelijke nieuwe regering.
Onzekerheid voedt de opmars van de AfD
De winst van de AfD is volgens Münch niet alleen een gevolg van ontevredenheid over het regeringsbeleid, maar ook van diepgewortelde onzekerheid bij veel kiezers. “De AfD profiteert vooral van de frustratie over de Ampel-coalitie, maar daar houdt het niet op. De Oekraïne-oorlog, de economische crises en zorgen over de binnenlandse veiligheid spelen een grote rol. Veel kiezers twijfelen eraan of de huidige politieke partijen in staat zijn het tij te keren,” aldus Münch.
Ze wijst er ook op dat de AfD zich sterker dan andere partijen positioneert als anti-establishment: “De partij vergroot de ontevredenheid uit en verbindt deze met een afwijzing van de gevestigde partijen. Dit sluit aan bij de brede scepsis die in de samenleving leeft.”
Verschuivingen tussen Oost en West
Opvallend is dat de AfD in alle vijf Oost-Duitse deelstaten de meeste stemmen behaalde. Toch waarschuwt Münch ervoor om de kloof tussen Oost en West te sterk te benadrukken. “De AfD presteerde in het Oosten beter, maar het probleem beperkt zich niet tot de Oost-Duitse deelstaten. Het hoogste stemmenpercentage voor de partij in West-Duitsland werd bijvoorbeeld behaald in Deggendorf, een relatief welvarende regio in Beieren.”
Een mogelijke zwart-rode coalitie en haar uitdagingen
Nu een coalitie tussen CDU/CSU en SPD (zwart-rood) de meest waarschijnlijke regeringsoptie lijkt, wijst Münch op enkele belangrijke struikelblokken. “Veel zal afhangen van het economische beleid en de binnenlandse veiligheid. Een cruciale kwestie wordt het migratiebeleid: CDU en SPD moeten laten zien dat ze daadkrachtig zijn, zonder te vervallen in de anti-migratieretoriek van de AfD.”
Een andere grote uitdaging is het burgergeld, een belangrijke sociale hervorming van de SPD. “Voor de SPD is dit een kernpunt en bij coalitiegesprekken zal hier zwaar over onderhandeld worden.”
Toch ziet Münch kansen voor een samenwerking. “Als de SPD Lars Klingbeil als fractievoorzitter kiest, zal dat de tegenstelling tussen beide partijen verminderen. Hij zou de samenwerking met Merz waarschijnlijk vergemakkelijken.”
Merz en de rol van de Groenen
Met een krappe meerderheid van slechts twaalf zetels in de Bondsdag zou een CDU-SPD-regering kwetsbaar kunnen zijn. Zijn de Groenen dan toch nog een mogelijke regeringspartner? Münch denkt van niet. “Merz zal het in eerste instantie zonder de Groenen proberen. Hij wil geen extra ministeries afstaan en een conflict met de CSU vermijden.” Tegelijkertijd benadrukt ze dat de CDU zich niet volledig tegen de Groenen kan afzetten. “Ze zullen strategisch met hen moeten omgaan, net zoals de CSU in Beieren deed. Daar heeft het kleineren van de Groenen weliswaar geholpen om de Freie Wähler te verzwakken, maar had men zich wellicht meer tegen de AfD moeten verzetten.”
Blijft de ‘Brandmuur’ tegen de AfD overeind?
Een van de meest gevoelige kwesties is hoe lang de CDU de ‘Brandmauer’ tegen samenwerking met de AfD overeind kan houden. Münch waarschuwt dat CDU-leider Friedrich Merz signalen uit Oost-Duitse CDU-afdelingen zal krijgen om de AfD-kiezers niet volledig te negeren. “Met name in Oost-Duitsland zullen er geluiden opkomen dat de veertig procent van de bevolking die op de AfD stemde, ook vertegenwoordigd moet worden. Dit zal voor spanningen zorgen binnen de CDU.”
Volgens Münch zal de vreugde over de verkiezingswinst bij Merz snel plaatsmaken voor een periode van ‘zwaar en vermoeiend regeren’.
Over Ursula Münch
Ursula Münch is sinds 2011 directeur van de Akademie für Politische Bildung in Tutzing en gespecialiseerd in maatschappelijke polarisatie en politieke verdeling. Daarvoor was ze professor in de politicologie en decaan van de faculteit Staats- en Sociale Wetenschappen aan de Universität der Bundeswehr München.
